Монголын эдийн засгийн хямралын ирмэг дээр: Засгийн газар, парламентын дутагдал, алтан боломжууд

Монгол улсын ирэх оны төсвийн төслийг есдүгээр сарын 1-ний өдөр өргөн мэдүүлсэн ч, улсын эдийн засаг, улс төрийн байдал өнөөгийн хүндхэн нөхцөл байдалд хүрчээ. Тодруулбал, өнгөрсөн хугацаанд үр дүнгүй, хариуцлагагүй хэлэлцүүлэг, эрх баригчдын зөрчилдөөн, засаг дарга нарын огцролт зэрэг үйл явдлууд нь төсвийн боловсруулалт, баталгааг эрс дордуулсан байна. Үндэсний аюулгүй байдал, парламентын нэгдмэл байдал алдагдаж, эдийн засгийн бодлого, төлөвлөлтөд сөрөг нөлөө үзүүлж байна.

Энэ оны төсвийн хэлэлцүүлэг нь олон улсын жишгээс ялгаатай, хариуцлагагүй, зөрчилтэй байдалтай явагдаж байгаа нь илэрхий. УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайд нарын огцролт, парламентын хоёр талцал, жагсаал цуглаан зэрэг нь төсвийн боловсруулалтад сөрөг нөлөө үзүүлж, эдийн засгийн тогтвортой байдалд аюул заналхийлээд байна. Түүнчлэн, төрийн эрх баригчид зөвхөн хуулинд заасан хугацаанд төсвөө батлах зорилго тавиад байгаа ч, бодлогын цаана улс орны хөгжлийн стратеги, эдийн засгийн бодлого харилцан уялдаагүй байна.

Эдийн засгийн өнөөгийн нөхцөл байдлыг харвал, Монгол улс олон улсын зах зээл дээр нүүрсний үнэ буурч, экспорт өсөлт саарсан, гадаад өрийн дарамт нэмэгдсэн зэрэг хүндхэн сорилтуудтай нүүр туулж байна. Жил бүрийн гадаад өрийн төлбөрт ойролцоогоор 3.9 их наяд төгрөг зарцуулж, хүүгийн төлбөртөө 1.3 их наяд төгрөгийг салхинд хийсгэж буй нь улс орны эдийн засгийн тогтвортой байдалд сөргөөр нөлөөлж байна. Мөн, гадаад өрийн хэмжээ ДНБ-ий 92-100 хувьд хүрч, дэлхийн жишгээс хэд дахин өндөр байгаа нь Монгол улсын гадаад эдийн засгийн эрсдлийг нэмэгдүүлж буйг эдийн засагчид анхааруулж байна.

Эдийн засгийн хямралын зэрэгцээ, төсвийн алдагдал улам нэмэгдэж, иргэдийн орлого, цалингийн бодит үнэ цэнэ буурсаар байна. Тэгвэл, төсвийн зарцуулалт, алдагдлыг бууруулах зорилгоор зарим гишүүн цалинг нэмэх эсвэл алдагдлыг бууруулах өөрчлөлт хийхийг зорьж буй ч, бодит боломж хязгаарлагдмал байгааг эдийн засгийн шинжээчид онцолж байна. Үүнээс гадна, төсөвт хөрөнгө оруулалт, төрийн өмчит компаний зардал өсөж, эдийн засгийн үр ашиггүй зардлууд нэмэгдэж буй нь Монгол улсын ирээдүйд сөрөг үр дагавар үүсгэж болзошгүй.

Түүнчлэн, Монгол улсын эдийн засгийн тулгамдсан асуудлын нэг нь гадаад хөрөнгө оруулалт татах явцын дордох явдал юм. Үүний шалтгаан нь хууль эрх зүйн тогтворгүй байдал, авлигал, шүүхийн шийдвэрийн тогтворгүй байдал зэрэг олон хүчин зүйлээс үүдэж байна. Төрийн өмчит компаниудын удирдлага, зах зээлийн нөхцөл байдал ч гэсэн хөрөнгө оруулагчдын итгэлийг алдаж буйгаас гадна, эдийн засгийн уян хатан бодлого, зах зээлийн хөрөнгө оруулалтын орчин муудсаар байна.

Цаашид, Монгол улсын эдийн засгийг тогтвортой, уян хатан болгох, өрийн дарамтыг бууруулах, гадаад хараат байдлыг багасгах зорилгоор төрийн бодлогын шинэчлэл, зах зээлийн орчны шинэчлэл шаардлагатай байна. Энэ хүрээнд, төв банк валютын ханшийн уян хатан бодлого, экспортын төрөлжилт, хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх чиглэлээр оновчтой стратеги боловсруулж, олон нийттэй ил тод, ойлгомжтой байдлаар харилцах нь чухал байна.

Товчхондоо, Монгол улсын эдийн засаг өнөөгийн нөхцөл байдалдаа тулгуурлаж, төрийн бодлого, парламентын хариуцлагатай үйл ажиллагаа, зах зээлийн орчны шинэчлэлгүйгээр хямралыг даван туулахад хэцүү байдал үүсч болзошгүй. Гэвч, зөв бодлого, ил тод байдал, олон талт хамтын ажиллагаа нь эдийн засгийн шинэ боломжийг нээж, ирээдүйд тогтвортой хөгжлийг хангах үндэс суурийг бүрдүүлнэ. Цаашид, улс төр, эдийн засгийн салбарынханд хариуцлага, ухаалаг шийдвэр гаргах шаардлага тулгарсаар байна.