Монголын утаа, мөнгөний уналт: Үндэсний хариуцлага ба эдийн засгийн сорилт

Утаа бууруулах нэрийн дор асар их мөнгийг зарцуулсан ч үр дүнд хүрээгүй, харин харьцангуй хямралд нэрвэгдсэн эдийн засгийг улам дордуулсан хандлага олон нийтийн анхаарлыг татсаар байна. Тэгвэл энэ асуудал нь зөвхөн агаарын бохирдлын асуудлаас гадна, улсын бодлого, мөнгөний зарцуулалтыг шинэ өнцгөөс харж, нийгмийн хариуцлага, эдийн засгийн стратегийн цаад учир шалтгааныг илүү гүнзгий ойлгох шаардлагатай болсныг харуулж байна.

Утааг бууруулж, улс төрийн оноо цуглуулах зорилгоор мөнгийг илүүдэлдэхгүй зарцуулсан нь бодит үр дүнд хүрээгүйг олон улсын туршлага баталж байна. Монгол Улсад өнгөрсөн жилүүдэд утааг багасгах нэрийдлээр хэдэн тэрбум төгрөгийг зарцуулан, хөрөнгө оруулалт, хөтөлбөрүүд хэрэгжүүлсэн ч дийлэнх нь үр дүнгүй, төдийлөн бодит өөрчлөлт гараагүйг мэргэжилтнүүд онцолж байна. Үүний гол шалтгаан нь хөрөнгө оруулалт, зөвхөн хууль, стандартын түвшинд хязгаарлагдаж, иргэдийн амьдралд бодит өөрчлөлт авчрахгүй байгаагаар тайлбарлагдаж байна.

Нөгөөтэйгүүр, эдийн засаг хүндэрсэн энэ үед асар их мөнгийг илүүдэл үгүйгээр зарцуулах оронд, харин гаднаас мөнгө урсгах, хөрөнгө оруулалтыг зогсоох, үндэсний үйлдвэрлэл, эрчим хүчний салбарыг хөгжүүлэх бодлого руу чиглэж байсан бол илүү үр дүнтэй байж болохоор байв. Гэтэл зарим нь утааг бууруулах нэрийдлээр гадагшаа мөнгө урсгаж, Монголын эдийн засгийг улам хүнд байдалд оруулсан нь харамсалтай. Өвлийн улиралд нүүрсний хэрэглээг хязгаарлах, халаалтын системийг шинэчлэхэд зарцуулагдсан мөнгө нь харилцан уялдаагүй, заримдаа илүү үр ашгийг хангаагүй байдал ажиглагдаж байна.

Энэ бүхнээс харахад, улс төрийн зорилго, мөнгөний зарцуулалт нь зөвхөн утааг бууруулахад чиглэсэн биш, үндэсний аюулгүй байдал, эдийн засгийн тогтвортой байдалтай уялдаж байгааг ойлгох цаг болсон. Монголын засгийн газар, олон нийтийн зүгээс бодлогын цаад учир шалтгааныг илүү нягт нягтлан, иргэдийн амьдралд бодит өөрчлөлт хийх, хөрөнгө оруулалтыг зөв оновчтой хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна.

Хэрвээ өнөөгийн хямралын үед мөнгөө зөвхөн илэрхий асуудлыг шийдэхээс илүү, үндэсний эдийн засгийг бэхжүүлэх, хүн амын амьдралын чанарыг дээшлүүлэх бодлого руу чиглүүлбэл, цаашид илүү үр дүнд хүрэх боломжтой. Утааны асуудал зөвхөн технологийн өөрчлөлт, хөрөнгө оруулалтаас гадна, нийгмийн ухамсар, иргэдийн оролцоо, эдийн засгийн суурь бүтэцтэй уялдаж байгааг ойлгох цаг болсон билээ.

Товчхондоо, утааг бууруулах нэрийдлээр хийгдсэн мөнгөний зарцуулалт, эдийн засгийн хямралын үед оруулсан гадагшаа мөнгөний урсгал нь Монгол Улсын ирээдүйн төлөвлөлтөд сөрөг нөлөө үзүүлж байна. Тиймээс олон улсын жишээ, туршлагаас суралцаж, илүү ухаалаг, үр ашигтай стратеги руу шилжих цаг болсон гэж дүгнэж байна. Үүнд зөвхөн хөрөнгө оруулалт, бодлого төдийгүй, иргэдийн оролцоо, нийгмийн ухамсар чухал үүрэг гүйцэтгэх нь тодорхой билээ.