Монголын уул уурхайн ирээдүй: ЭТТ ХК-ийн “нүүрсний биржийн систем” дэлхийтэй өрсөлдөх чадвартай юу?

Сүүлийн жилүүдэд дэлхийн эрчим хүчний түүхий эдийн зах зээлд нүүрсний үнийн өсөлт, савлагаа ихтэй байсан нь уул уурхайн гол тоглогчдын дунд өрсөлдөөн болон технологийн дэвшлийг хурдасгах хөшүүрэг болж байна. Үүний нэг жишээ бол Монгол Улсын “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК (ЭТТ ХК)-аас санаачлан хэрэгжүүлж буй нүүрсний цахим биржийн систем юм.

Энэхүү систем нь 2023 онд туршилтаар эхэлсэн бөгөөд өнөөдрийн байдлаар олон улсын зах зээл дээр тодорхой хэмжээнд байр сууриа тогтоох оролдлогыг үргэлжлүүлсээр байна. Цахим биржийн мэдээлснээр, 2024 оны эхний хагас жилийн байдлаар нүүрсний худалдааны 40 гаруй хэлэлцээрийг амжилттай зохион байгуулсан нь анхаарал татаж байна.

ЭТТ-ийн систем дэлхийн жишигт ойртож байна уу?

Мэргэжлийн шинжээчдийн шинжилгээнд дурдсанаар, ЭТТ ХК-ийн системээр дамжуулан нүүрсний борлуулалт хийх ажиллагаа нь Лондонгийн ICE, Австралийн Global Coal, Хятадын Bohai Rim зэрэг нэр хүндтэй биржийн механизмаас суралцсан загварт тулгуурлажээ. Хэдийгээр энэхүү систем бүрэн автоматчлагдсан, санхүүгийн болон техникийн хувьд гүйцэт системтэй харьцуулахад тодорхой дутагдалтай ч гэлээ, бүс нутгийн хэмжээнд энэ төрлийн санхүүгийн цахим платформ үгүйлэгдэж байсан нөхцөлд томоохон алхам гэж үзэх боломжтой.

Нүүрсний цахим арилжааны онцлог ба сорилтууд

Өнөөдрийн байдлаар цахим биржийн системд бүртгэлтэй худалдан авагчдын дийлэнх нь БНХАУ-ын аж ахуйн нэгжүүд байна. Энэ нь Монголын нүүрсний гол зах зээл БНХАУ хэвээр байгааг харуулж буй боловч нэг зах зээлээс хамааралтай үлдэх нь эрсдэлтэй гэж үзэж болно.

Bloomberg-ийн графикаар харвал, 2023 оны байдлаар Хятадын нүүрсний импортын гол эх үүсвэрүүдийн жагсаалтад Монгол Улс 40 сая тонн нийлүүлэлттэйгээр гуравдугаарт жагсаж байна. Энэхүү байршлыг хадгалах, цаашид өргөжүүлэхэд тус цахим систем чухал нөлөө үзүүлэх юм.

Гэсэн хэдий ч Монголын нүүрсний зах зээлийн онцлогийг олон улсын стандарттай уялдуулах шаардлага тулгарч байна. Үүнд:

• Логистикийн хязгаарлалт

• Хилийн нэвтрэлтийн процесс

• Төлбөр тооцооны найдвартай байдал

• Чанарын үнэлгээний стандарт

гэх мэт асуудлууд стратегийн түвшинд шийдвэрлэх шаардлагатай.

Стратегийн боломжууд ба геополитикийн нөхцөл

Сүүлийн жилүүдэд Оросын нүүрсийг Европоос шахаж буй геополитикийн нөхцөл байдал, Австрали-Хятадын худалдааны хязгаарлалт зэрэг нь Монголын нүүрс экспортод шинэ боломжуудыг нээж байна. Эдгээр нөхцөл байдалд уян хатан хариу өгөх, хямд тээврийн өртөгтэй, чанартай нүүрс нийлүүлэх боломжийг ашиглан Монгол Улс бүс нутгийн нийлүүлэлтийн сүлжээнд шинэ байр суурь эзлэх боломжтой.

Үүний тулд:

• ЭТТ ХК-ийн цахим биржийн системийг олон улсын аудитын стандартад нийцүүлэх

• Худалдан авагчийн хүрээг Зүүн Өмнөд Ази, Энэтхэг рүү тэлэх

• Тээврийн дэд бүтцийг сайжруулахад хөрөнгө оруулалт хийх

• Цахим арилжааны системд банк санхүүгийн интеграцчлалыг нэмэгдүүлэх

шаардлагатай байна.

Дүгнэлт: Биржийн систем бол зөвхөн технологи биш, итгэлцэл, нээлттэй байдал

Нүүрсний цахим биржийн систем нь Монголын уул уурхайн салбарт төдийгүй гадаад худалдаанд шинэ түвшин авчирч байна. Гэвч энэ нь зөвхөн технологийн шинэчлэл бус, олон улсын итгэлцлийг хүлээсэн, ил тод, шударга тогтолцоог бий болгох урт хугацааны сорилт болохыг бодитойгоор ойлгох хэрэгтэй.

ЭТТ ХК-ийн хувьд анхны алхмаа амжилттай тавьсан ч, одоо энэ замыг төгс болгохын тулд төр, хувийн хэвшил, гадаад түншлэлийн уялдаа холбоог илүү мэргэжлийн түвшинд төлөвлөх шаардлагатай байна.